به بزرگ ترین شهرستان استان همدان می رویم. ملایر که از شمال به همدان، از شرق به اراک، از جنوب به بروجرد و از طرف غرب به شهرستان تویسرکان و نهاوند محدود شده است.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی اعتدال ، برای نام این منطقه نیز روایت مختلفی وجود دارد که مورد قبول ترین آن از نظر مورخان این است که در 3500 سال پیش، در زمان مادها در این منطقه با روشن کردن آتش برروی تپه ها و کوه ها اخبار را به سایر مناطق می رسانده اند.
سنتی که اکنون نیز هر ساله در شب عید نوروز، جوانان در قُله های کوه گرمه و کوه سرده ملایر آتش بر پا می کنند و از این رو این منطقه را (مَل آگِر) به معنی تپه ی آتش نامیده اند.
برخی دژها و قلعه های باستانی در ملایر وجود دارد که می توان به قلعه های نوشیجان و گوراب اشاره داشت. دژ (معبد) باستانی نوشیجان که برفراز تپه ای قرار گرفته است که از سال 1346 مورد کاوش های باستان شناسی قرار گرفت که 3 دوره تاریخی در آن شناسایی شد.
آثار بالایی مربوط به دوره ی پارت یا اشکانی، لایه ی میانی از دوره هخامنشی یا پارسی و آثار زیرین که روی سازه ی طبیعی تپه بنا شده از دوره ماد (اوایل قرن هشتم پیش از میلاد) به جای مانده است. دژ گوراب نیز مربوط به هزاره چهارم پیش از میلاد است که از این دژ جز دیوارهای آن، بنای بیشتری دیده نمی شود.
آنچه این دژ را با اهمیت ساخت رویدادی است که در زمان پهلوی اول در آن اتفاق افتاد. گفته می شود کشاورزی از اهالی روستای گوراب در هنگام شخم زدن زمین قطعه یاقوت بزرگی پیدا می کند حاکم منطقه یاقوت را برای دولت مرکزی می فرستد. در دهــه 40باردیگر موضوع توسط نرسی جعفری باستان شناس اهل ملایر پی گیری می شود.
با کشف رمز خط نوشته شده بر روی یاقوت نتیجه می گیرند این یاقوت متعلق به بهرام گور ساسانی بوده که بر گردن اسب خود می آویخته است.
زمین شناسان همکار وی نیز گفتند در حدود دو هزار سال پیش این ناحیه حالت باتلاقی و بیشه ای داشته است که مکان مناسبی برای حیات جانوران وحشی از قبیل گورخر و گراز بوده است و به همین سبب بایستی بهرام گور به این منطقه آمده باشد.