محمدجواد حق‌شناس عضو موسس و شورای مرکزی حزب اعتماد ملی، روزنامه‌نگار، مدیرمسئول روزنامه اعتماد ملی، استاد روابط بین الملل دانشگاه و فعال سیاسی و رسانه ای اصلاح طلب است. وی در دولت خاتمی مشاور وزیر و مدیرکل سیاسی وزارت کشور و معاون حقوقی، پارلمانی و امور استانهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است. نامبرده در دوره اصلاحات عضو و دبیر کمسیون ماده10احزاب بود و دارای دکترای روابط بین‌الملل است. دکتر حق‌شناس در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی اعتدال،از برنامه های اصلاح طلبان برای انتخابات ریاست جمهوری و شوراها در انتخابات 92 می گوید و نظراتش را درمورد حوادث 88 و "انتخابات آزاد" که این روزها در ادبیات سیاسی ما بحث برانگیز شده بیان می کند.
اعتدال: کمتر از 6 ماه تا انتخابات ریاست جمهوری یازدهم باقی مانده و از جبهه اصلاح طلبان صداهای متفاوتی شنیده می شود. گروهی بر شرکت در انتخابات تاکید دارند و حتی شانس زیادی برای موفقیت خود قائل هستند. در این میان شنیده می شود آقایان عارف ، جهانگیری، مهرعلیزاده و چند نفر دیگر اعلام آمادگی کرده و کمابیش فعالیت های سیاسی ، رسانه ای و انتخاباتی خود را شروع کرده اند. گروهی از احزاب اصلاح طلب مثل حزب مردم سالاری و برخی گروههای دیگر هم مدت هاست، ضمن برگزاری نشست های سیاسی و حزبی آهنگ مشارکت جدی در انتخابات را دارند. البته گروهی دیگر نیز اعلام کرده اند که قصد شرکت در انتخابات را ندارند . این گروهها که بعضا خاستگاه های اصلاح طلبی دارند و پس از حوادث 88 از درون نظام خارج شدند، بر گزینه تحریم انتخابات تاکید دارند. ارزیابی شما از طیف بندی احزاب اصلاح طلب در انتخابات آتی چیست ؟
نگاهی که به عنوان یک فعال سیاسی از درون اردوگاه اصلاح طلبان به مقوله فضای سیاسی کشور دارم ، بر چند پایه و مفروض قابل تبیین وتحلیل است. یکی از مفروضات جریان اصلاح طلبی این است که فضای موجود سیاسی کشور، به هیچ وجه با مبانی ترسیم شده توسط بنیان گذار جمهوری اسلامی و چهارچوب قانون اساسی منطبق نیست و بر این باور هستند که این فضا به خصوص در 7 سال گذشته به هیچ وجه با جامعه آرمانی که مردم برای آن انقلاب کردند و مستبد بزرگی را چون پهلوی به زیر کشیدند هماهنگ نیست . در حقیقت این دیدگاه تاکید دارد که این روند با قواعد شناخته شده ای که امام ترسیم و شهدای بزرگی که انقلاب را تحکیم کردند برای حصول آن تلاش کردند، به هیچ وجه هماهنگ نیست بنابر این از وضع موجود در جامعه و کشور ناراضی هستند .
مفروض دوم اما بر نگاه دیگری دلالت دارد. این نگاه مبتنی بر این مسئله است که طبیعتا رسالتی که بردوش فعالان ، احزاب سیاسی و نخبگان حوزه فرهنگ، سیاست و جامعه وجود دارد ، ایجاب نمی کند که تنها ناراضی باشند و یا اعلام نارضایتی کنند ، بلکه شامل یک وظیفه انسانی ، اجتماعی و سیاسی است. آنها در صورتی که از چنین وضعیتی نارضایند ، برای انجام تغییر از وضع موجود به وضع مطلوب و مشخصا در فضای فعلی، برای حاکم کردن کامل قانون اساسی و آرمان های والای انقلاب و تحقق اهداف رهبران و بنیانگزاران انقلاب و جهادگران دفاع مقدس، باید بیشترین تلاش را بنمایند تا جلوی بی قانونی ها، بی عدالتی ها و رفتارهای خرد گریز گرفته شود، بنابراین تحریم انتخابات نمی تواند کلید حل مشکلات باشد و توجه به این راه حل یک کنش انفعالی به حساب می آید.
اما با توجه به شرایط فعلی و برای تغییر چه راه حلی وجود دارد؟ از آنجا که برای اصلاح طلبان اعتقاد به مشروعیت نظام و استقلال سیاسی کشور امری بدیهی است به نظر می رسد شیوه مطلوب برای اعمال تغییرات، استفاده از ابزارهای شناخته شده و قانونمند سیاسی ، فرهنگی ، رسانه ای و تبلیغی است.
در شیوه های نظام اسلامی و توصیه های بزرگان دین و مکتب ما نیز امر به معروف و نهی از منکر به عنوان فروع دین به شدت مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. در نظام های تربیت شده و پیشرفته دنیا نیز شاهدیم که در این حوزه ها از تغییرات در چهارچوب فعالیت های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بهره گیری و استفاده می شود. در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز این حقوق مورد تاکید است. اهم این حقوق در قالب آزادی احزاب، رسانه ها و آزادی بیان، حق انتخاب کردن ، حق انتخاب شدن و توجه به اعمال حاکمیت مردم از طریق انتخابات مورد توجه قرار گرفته اند ، تعیین شکل نظام از طریق گرفتن نظر مردم در رفراندوم سال 58 و رویه ای که حضرت امام قبل از انقلاب در رهبری انقلاب اعمال کردند نیز به اندازه کافی مشهود است و این مستندات همه نشان از اهمیت این بخش و این روش ها دارد.
در این جا است که از نخبگان و گروه های سیاسی انتظار می رود تا برای شکل دادن به این خواسته ها و برای رسیدن به تغییرات مطلوب از راهکارهای مناسب، بر اساس نیاز زمان و قاعده مکان و نوع مشکلی که با آن رو به هستند، استفاده نمایند. طبیعی است که گروه های اصلاح طلب که بر مشی اصلاح طلبی تاکید دارند ، این روش را در دستور کار خود قرار می دهند.
اعتدال: پس گزینه اصلاح طلبان شرکت در انتخابات است؟
با این مبانی، طبیعی است که یکی از طبیعی ترین، منطقی ترین و کم هزینه ترین راهکارهای دستیابی به تغییرات و استفاده از خرد جمعی ، توجه به مقوله و فلسفه انتخابات است. این انتخابات است که به عنوان یک تجربه فوق العاده جهانی در چند قرن اخیر( از قرن پانزدهم)و تجربه ملی در 100 ساله اخیردر اختیار جامعه ایرانی است. گرچه ما شاید در 70 سال قبل از انقلاب در مقطع بسیاری کوتاهی(دولت ملی) تجربه انتخابات آزاد داشتیم اما بعد از پیروزی انقلاب و تاکید نظام بر این مقوله ، انتخابات به صورت گسترده به رسمیت شناخته شد و اهمیت آن در نظام کاملا روشن است. البته شاید در این مقوله ما ضعف هایی داشته باشیم ، مثلا در نظام انتخاباتی یک ساز و کار مناسب برای یک نظام حزبی کارآمد و سازمان دهی روشنی از فلسفه تحزب و در کنار آن آزادی بیان و رسانه به معنی واقعی کلمه پیش بینی نشده است . اما روی هم رفته تجربه نشان داده است که اگر بخواهیم به این خواسته قانونی برسیم نمی توانیم به انتخابات کم توجه باشیم.
اعتدال- یعنی از اساس گزینه برخی از طیف ها که در باور سیاسی خاستگاه اصلاح طلبی دارند و امروز اصرار به تحریم انتخابات دارند را رد می کنید؟
از اساس یک تحریم کور و یک جانبه، بدون استنادات روشن و بدون تلاش برای تغییر از طریق مذاکره و گفت و گو و جدای از آگاهی رسانی ، یک رویه اصلاح طلبانه شناخته نمی شود و من به عنوان کسی که مشی اصلاح طلبی پیشه کرده ام ، این رویه را روندی نتیجه بخش برای رسیدن به تغییرات مورد نظر نمیدانم. بنا بر این به نظر می رسد راه مشارکت جویانه و روش فعالانه را در بحث انتخابات باید مد نظر قرار دهیم.
البته من به این یک دیدگاه معتقدم که فضای فعلی کشور برای حضور حداکثری اصلاح طلبان خیلی مناسب نیست، که آقای خاتمی هم به نوعی این نگاه را مطرح کرده اند. اما در عین حال بر این باور هستم که این فضای ناروا نتیجه اتفاقاتی است که در سال 88 و فضای قبل از انتخابات دهم آغاز شد و متاسفانه حوادث بعد از انتخابات نیز آنرا تداوم و گسترش داد و اتفاقاتی را رقم زد که هزینه های زیادی برای کشور به همراه داشت. هزینه هایی که در پی آن هم نظام سیاسی دچار آسیب شد و هم جریان اصلاح طلبی با مشکلات جدی و آسیب روبرو شد و هم سازمان ها و احزاب سیاسی و حتی احزاب اصولگرا نیز از آسیب های این اتفاقات مصون نماندند .
در این میان ، البته به نظر می رسد جریان وابسته به نامزد راه یافته در انتخابات به عنوان بخشی از جریان های نوظهور و فرصت طلب که ریشه ای روشن در انقلاب نداشتند با شعارهای پوپولیستی و عوام گرایانه توانست فضایی را بسازد و با ابرهای تیره و تاری که خلق کرد، توفیق یافت اختیارات قوه مجریه را در دست بگیرد. البته امروزه اغلب عقلای کشور اعم از جریان های اصلاح طلب و اصولگرا و حتی کسانی که حامیان دیروز پیروز انتخابات 88 بودند ، پس از مدتی- گرچه دیر- نسبت به حمایت های خود و نتیجه این حمایت ها اعلام نگرانی و پشیمانی کردند.
بنابر این به نظر می رسد که برای تغییر فضای سیاسی کشور و مهیا کردن یک بستر مناسب برای یک فعالیت سیاسی حداکثری، بیش از هر چیز نیازمند گفت و گو و تلاش هستیم. باید به تلاش های شخصیت هایی همچون آقایان هاشمی رفسنجانی ، عسگر اولادی و یا اظهارات برخی دیگر از بزرگان اصولگرا همچون ناطق نوری و شخصیت هایی مانند آیت الله ابراهیم امینی امام جمعه قم و آیت الله امامی کاشانی و آیت الله مظاهری و دیگر شخصیت ها توجه جدی کرد. در این میان اگر بخواهیم شرط انصاف را در نظر بگیریم ، مواضع سیاسی سیاست ورزانی چون علی مطهری ، عماد افروغ ، احمد توکلی شایان تقدبر است . اما از دیگر سو متاسفانه برخی دیدگاه هایی که امروز تریبون دارند با چشمانی بسته و دهانی بازبه بیان مطالبی می پردازند که جز ارائه قرائتی تند از انقلاب و اسلام در فضای سیاسی کشور نتیجه دیگری در بر ندارد و به هیچ وجه با درس ها و آموزه های اسلام، امام و رهبری انقلاب همخوانی ندارد. این که در نماز جمعه بیان شود که فلان شخص بدون محاکمه باید اعدام شود و چشم بسته حکم اعدام دادن برای هر کسی در کشور نه با اسلام و قانون اساسی و نه با دیدگاه های حضرت امام(ره) و رهبری و آرمان های انقلاب هماهنگ نیست. نماز جمعه مظهر رحمت و رحمانیت است و این قبیل اظهارات جایگاه نماز جمعه را در ذهن جوانان پاک و معصوم کشور مخدوش می کند .
اعتدال- اصلاح طلبان برای مشارکت در انتخابات چه روشی را دنبال خواهند کرد؟
این بحث ، تنها محدود به جریان اصلاح طلبی نیست، بلکه فکر می کنم امروزه تمامی جریان های خرد گرا، دلسوز وکسانی که آگاهانه به مبانی جمهوری اسلامی وفادار هستند و قانون اساسی را محور فعالیت های خود قرار می دهند و از شرایط کشور و فضای بین المللی و منطقه ای آگاهی نسبی دارند دردی مشترک دارند ، این افراد باید گرد هم آیند و بر اساس منافع ملی ،حاکمیت قانون و منطق و گفت و گو، فضایی را فراهم کنند تا امکان مشارکت حداکثری را به دنبال داشته باشد. مشارکت حداکثری نیاز امروز جامعه ایران برای رسیدن به وحدت ملی و مقابله با تهدیدات بیرونی است.
این دیدگاه در سخنان مقام رهبری نیز بارها تاکید شده است، ایشان به حق انتخابات را به عنوان مهم ترین راهکار برای رسیدن به هدف تعریف کرده و در سفر بجنورد نیز بر یک انتخابات حداکثری، سالم و شفاف تاکیدی بلیغ داشتند. می خواهم بگویم نگرانی ایشان را برخی به اشتباه برداشت کردند و به خصوص اشاره می کنم به اظهارات اخیر آقای جنتی در نماز جمعه تهران آن هم با عباراتی چون گردن کلفت، که برداشت ناصوابی از فرمایشات رهبری بود. به نظر می رسد، اظهارات رهبری به این معنی نبود که کسانی نباید بر آزادی انتخابات تاکید کنند بلکه این مبنا را داشت که آزادی در انتخابات امری بدیهی است و اگر کسی فضایی را مناسب با آزادی انتخابات ندید، طبیعتا حق قانونی او است که بتواند نسبت به این نگرانی ها ابراز عقیده کرده و مطالب را به مردم و مسئولان گزارش دهد و تاکید بر این حق قانونی چیزی نیست که نادیده گرفته شود بلکه به نظر می رسد نگاه رهبری بر این است که تاکید خارج از قاعده بر آزادی انتخابات اگر منجر به ایجاد علامت سوال در این مقوله شود ، ممکن است ایجاد شائبه نماید، اما اگر کسی مشکلی احساس کرد باید از موضع قانونی نسبت به رفع خدشه از ساحت انقلاب و جمهوری اسلامی تلاش کرده و این وظیفه همه کسانی است که دل در گرو میهن اسلامی دارند.
با این نگاه تمام نیروهای خردگرای جامعه چه اصلاح طلبان و چه اصولگرایان باید تلاش کنند تا انتخاباتی پرشکوه و بدون نقص در تراز نام و حیثیت جمهوری اسلامی را رقم بزنند.
اعتدال- اصلاح طلبان با مقوله انتخابات شوراها چه برخوردی می کنند و چه برنامه ای برای این انتخابات دارند؟
تمام انتخابات ها مهم است و نمی توانیم بگوییم تنها انتخابات ریاست جمهوری مهم است. تمامی احزاب از جمله اصلاح طلبان باید تلاش کنند تا بتوانند امروز اداره شهرها و روستاها به دست مردم باشد. این به عهده منتخبین مردم است .باید فرایندی را فراهم نمود تاافرادی فرهیخته ، کارآمد و مدیر انتخاب شوند واعضای منتخب بتوانند زندگی بهتر و رفاه بیشتری را برای مردم به ارمغان بیاورند.
اعتدال- آقای حق شناس در نگاه واقع بینانه، برخی تشکل های سیاسی اصلاح طلب در انتخابات 88 بد عمل کردند و شما هم اشاره داشتید که آن انتخابات هزینه زیادی برای کشور و مردم داشت. مردم در مورد جلوگیری از تکرار این حوادث نگرانند و شاید از شورای نگهبان انتظار داشته باشند تمهیداتی را فراهم کند تا جریانات سیاسی و کاندیداهایی که قصد شرکت در انتخابات را دارند تاکید کنند که قانون را قبول دارند و اهل لشکر کشی خیابانی نیستند و از اساس زورآزمایی های خیابانی را کاری نادرست می دانند و به قانون و نتیجه انتخابات احترام گذاشته و تمکین می کنند.
من فضای انتخابات 92 را فارغ و متفاوت از انتخابات88 و بحران های پس از آن ارزیابی می کنم. طبیعی است که نامزد جریان اصلاح طلب که در انتخابت شرکت می کند، باید به ساز و کار انتخابات براساس موازین برشمرده در قانون گردن نهد و به نتیجه نیز وفادار باشد. این اصل، بدیهی است. روشن است که بخشی از اتفاقات پس از انتخابات سال 88 با خط مشی اصلاح طلبی هماهنگی نداشته و ندارد و در جای خود نیاز به بررسی آسیب شناسانه دارد. اما این که بخواهیم خارج از ضوابط قانونی شناخته شده ، ازنامزد اصلاح طلبان درخواست شود در برابر هر کسی بیان کند که نظراتش راجع به جزییات یک حادثه چیست؟ این رویه خاستگاه قانونی ندارد و مغایر تمامی قواعد شناخته شده حقوقی است.
باید تلاش کرد تا همه به سمت یک انتخابات قانون مند،شفاف،حداکثری و رقابتی بر مبنای قانون حرکت کنیم. نباید فراموش کرد جریان های وابسته و معاند، انتخاباتی شکوهمند و فراگیر را برای کشور نمی پسندند و با استفاده از برخی تحلیل های نادرست و روش های رادیکال تلاش دارند تا این فرصت را برای ملت تبدیل به تهدید نمایند، در پایان تاکید می نمایم که تنها معیار حاکم بر انتخابات، قانون اساسی و قانون انتخابات است و اصلاح طلبان بدون شک با الهام از آموزه های امام راحل و توجه به منافع ملی ؛ تمامی موازین قانون اساسی را قبول دارند و در آن راستا حرکت می کنند.