غافلیم از عسل این طلای طبیعت!

کسب و کار : از بچگی دوست داشتم برای خودم حرفه‌ای داشته باشم و از کسی کمک نگیرم و دستم در جیب خودم باشد. به واسطه کار همسرم به این صنعت گرایش پیدا کردم. کار زنبورداری به دلیل کوچ‌رو بودنش و نبود امکانات شهری، کاری سخت- اگرچه سود‌آور- است. بعد از چند سالی به جای خرید ملکه از خارج، سعی کردیم به پرورش آن در صنعت خودمان بپردازیم. بعد از آن، توانستیم از پس تأمین ملکه کندوهای خودمان برآییم و سایر همکاران‌مان را نیز حمایت کنیم. همیشه بر این باور بودم که اندیشه هر فردی نماد برآوردن خواسته‌هایش می‌تواند باشد. در نتیجه بعد از مدتی با حمایت همسرم توانستم با نگاه «از تولید به مصرف» واحد بسته‌بندی مِدا (نام نژاد زنبور عسل ایران) را ایجاد کنم. در ایران به دلیل نداشتن صنعت بسته‌بندی مناسب، ارزآوری زنبورداران پایین می‌آورد و تولید‌کننده عسل مجبور است با سود کم، محصول خود را به عمده‌فروشان بدهد و در نهایت شاهد محصول خودش با بسته‌بندی ترکیه در بازار ایران باشد! البته تنها این نیست؛ بارها شاهد تحقیرها و تاخیرهای باز‌پرداخت مالی از جانب عمده‌فروشان بوده‌ایم.

زنبورداری در ایران

زنبورداری در ایران در طول چند سال گذشته، رونق قابل توجهی داشته است. تعداد زنبورهای ایران از یک میلیون و۳۰۰ هزار کلونی به ۶ میلیون و ۳۰۰ هزار کلونی افزایش داشته است. زنبورداری از جمله شغل‌های زودبازده‌ است. به دلیل نداشتن آلودگی‌های زیست‌محیطی به راحتی می‌توانید مجوز بگیرید و با ۲۰ میلیون تومان سرمایه، ۵۰-۴۰ کندو تهیه کنید و بدون هزینه‌های ساخت و سازی که مثلا یک مرغداری نیاز دارد، فعالیت خود را آغاز کنید. درعین حال به دلیل کوچ‌رو بودن، زنبورداری کاری سخت است، اما یکی از معدود صنعت‌هایی است که با آن در همان سال اول، با مدیریت صحیح می‌توانید اصل سرمایه را برگردانید و اگر از طریق شبکه خانواده اقدام کنید، می‌توانید به قیمت خوب محصول خود را به فروش برسانید و نیازی ندارید که به عمده‌فروشان متوسل شوید. به دلیل پتانسیل بالای آب و هوایی ایران، به ویژه در استان‌های کردستان، البرز، لرستان و به دلیل تنوع پوشش گیاهی شفابخش در این استان‌ها، ارزش عسل ایران در جهان بی‌همتا است.

مشکلات

صنعت زنبورداری به جز بحث اشتغال‌زایی و سرمایه زودبازدهی که دارد، می‌تواند در بخش صنعت دارویی نیز کارآفرینان بسیاری را به خود جلب کند، اما متاسفانه به دلایلی از این فرآیند محروم مانده‌ایم. در حال حاضر، کمبود سرمایه یکی از اصلی‌ترین مشکلات تولید‌کنندگان است و فرقی نمی‌کند در چه حرفه‌ای باشید. در سایر کشور‌های جهان به دلیل اهمیت و ارج نهادن به این صنعت، سوبسید خاصی در نظر گرفته‌ می‌شود. به طور مثال در امریکا، بابت هر کندو ۱۵۰ دلار و در چین، بابت هر کندو ۱۵۰ یوآن معادل ۹۰ هزار تومان ما، به زنبوردار سوبسید تعلق می‌گیرد. ولی در کشور ما با چوب و چماق از شما پذیرایی می‌کنند و گاهی شورای دِه بابت اجاره مکان، برای شما قبض هم صادر می‌کند! باوجود آنکه واردات عسل به ایران ممنوع است، باز هم شاهد واردات از کشورهای آفریقایی بوده‌ایم. جالب اینجاست که همین کشور‌ها با قیمت‌ بالاتری همین محصولات را به دلیل خواص دارویی‌اش می‌خرند و ما جنس تقلبی آنها را به خورد ملت ‌می‌دهیم. علاوه بر اینها، به خاطر ضعف در حمل و نقل، سالانه متحمل ضرر و زیان‌های بسیاری می‌شویم. باوجود آنکه بارها از طریق نامه‌نگاری‌های متعدد از صنعت‌گران خودرو تقاضای طراحی و ساخت ۵۰۰ کشنده‌ حمل زنبور برای جابه‌جایی کندو‌ها کرده‌ایم، به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم.

قیمت‌گذاری

متاسفانه نقش تولید‌کنندگان بعد از تولید آن‌قدر کم‌رنگ است که به سودجویان اجازه هرگونه تخلفی می‌دهد. به طور نمونه در پنجمین نمایشگاه محصولات ارگانیک چند هفته گذشته، شاهد قیمت یک کیلو عسل ۲۲۰ هزار تومانی نیز بودم؛ در صورتی که قیمت بهترین عسل گیاهی هر کیلو ۳۰ هزارتومان است. اما چون قیمت‌گذاری در دست اتحادیه نیست، به عنوان رئیس اتحادیه زنبورداران، قادر به هیچ گونه کاری نبودم. این در حالی است که در دیگر کشورهای جهان، نظارت و تعیین قیمت و کیفیت، بر عهده اتحادیه است.

تنوع محصولات

ما انواع عسل (آویشن، شوید، گون گز، مرکبات و غیره) داریم که خواص هر کدام از آنها برای خودش طوماری است و ارزش محصولات جانبی آن (ژل رویال، بره موم و گرده گل) نیز به دلیل خواص دارویی و شفابخشی آن، در جهان سرمایه ملی هر کشور محسوب می‌شود. نگاه حمایتی چین به صنعت زنبورداری سبب شده است که تولیدکنندگان این کشور در سراسر دنیا برای محصولات جانبی عسل، شعبه ایجاد کنند. اما با وجود اینکه تولید محصولات جانبی عسل درآمدزایی مناسبی برای تولیدکنندگان ایرانی دارد، سازمان غذا و دارو از صدور مجوز این فعالیت خودداری می‌کند. در حال حاضر چین با یک میلیون کندو از محل صادرات ژل رویال، معادل درآمد نفتی ایران منافع مالی دارد و جالب اینجاست که ما با ۷۰ میلیون نفر جمعیت، فقط ۶.۵ میلیون کندو داریم و درآمدی هم نمی‌توانیم از این راه کسب کنیم.

اتحادیه زنبورداران

اتحادیه زنبورداران با حضور جمعی از فعالان منتخب این صنعت با هدف حمایت از زنبورداری و زنبورداران و رشد و توسعه این صنعت، با تلاش سیف‌الله مشایخی (همسرم) و همکارانش شروع به کار کرد. با وجود اینکه به طور نسبی هر زنبوردار در سال ۴ بار کوچ می‌کند و جمع‌آوری این افراد در یک مکان کار سختی بود، اما توانستیم این اتحادیه را در سراسر کشور با برگزاری سمینارهای مختلف به لحاظ علمی، آموزشی و فنوaن بازاریابی، ساماندهی کنیم. منزل ما هم اولین محل تجمع تشکل‌های زنبورداری بود؛ چرا‌‌که به دلیل کمبود بودجه نمی‌توانستیم مکانی برای گردآمدن این افراد در نظر بگیریم. ابتدا ۸ اتحادیه و ۴۸ تعاونی بودیم و در حال حاضر ۲۱۶ تعاونی با ۲۰ اتحادیه هستیم و هم اکنون سعی کرده‌ایم به عنوان یک حرفه سازگار با محیط زیست، سهمی از درآمد ناخالص ملی را به خود اختصاص بدهیم. در نتیجه با تعامل با وزارت جهاد کشاورزی، انجمن علمی و معاونت امور دام و سایر دستگاه‌ها در تدوین و استانداردسازی این صنعت همت گماشته‌ایم. علاوه بر این، با تلاش روز افزون، توانستیم بیمه زنبورداران را تعریف کنیم؛ چرا که پیش از این، به دلیل کوچ روبودن این حرفه و نداشتن مکان ثابتی برای کسب درآمد، بیمه به ما تعلق نمی‌گرفت. البته هنوز با بند ۲۰ (زنبوردارانی که از سال ۸۸ به هر نحوی بیمه بوده‌اند، نمی‌توانند مشمول تعریف بیمه زنبورداران قرار بگیرند) مشکل داریم و امید است بتوانیم آن را رفع کنیم. در حال حاضر ۵ صندوق ملی در کشور داریم که یکی از آنها در جهت حمایت از زنبورداران کشور با هدف استقلال مالی زنبورداران، تامین نهاده‌ها و خرید تضمینی عسل و حل مسائل زنبورداران، البته به لطف اتحادیه، تشکیل شده است.

بازارهای صادراتی

به طور کلی مشتریان دائم صادرات عسل ایران، کشورهای هم‌جوار چون کشورهای حاشیه خلیج فارس، افغانستان، ترکیه، عراق، روسیه و... هستند. اما متاسفانه ما در فرایند بعد از تولید به ویژه در بازار سهمی نداریم و با مشکلات زیادی در این زمینه روبه‌رو هستیم. سلامت عسل تضمین‌کننده کار ما در صادرات است و اگر یک پای نظارت صادرات، اتحادیه باشد، این مشکلات به صفر می‌رسد. عسل ایران به دلیل خواص دارویی و گیاهی در دنیا بی‌همتا است. ولی متاسفانه به دلیل نداشتن بسته‌بندی خوب، صنعت عسل در ایران با مشکلات زیادی رو‌به‌رو است و جای خالی سرمایه‌گذاری در صنعت بسته‌بندی در این راستا خالی است. تولیدات دارویی زنبور مثل ژل رویال و گرد گل می‌تواند ارزش ارزی بالایی به ویژه در صنعت دارویی ایران داشته باشد که متاسفانه در ایران تعریف ویژه‌ای ندارد.

ارزش اقتصادی صنعت زنبور داری

ارزش اقتصادی این صنعت در بخش خوراک و دارو نیست، بلکه در سراسر جهان به دلیل ارزش بذرافشانی و اهمیت آن در کشاورزی است. همچنین در بعضی از کشورها، برای استحکام خاک‌های اطراف سد‌ها، با روش مصنوعی عمل بذرافشانی صورت می‌گیرد و برای پرورش و رشد پوشش گیاهی از زنبورداران کمک می‌گیرند.

مشکلات پیش‌روی صنعت زنبورداری

با وجود ارزش اشتغال‌زایی بالای این صنعت، متاسفانه به دلیل مشکلات زیرساختی پیشرفت چندانی نداشته‌ایم، اما می‌توانیم با بهبود آموزش به صورت حرفه‌ای و دادن وام‌های کم بهره با بازپرداخت ۵ ساله برای تولید عسل و فرآورده‌های آن، افراد را برای جذب به این صنعت تشویق کرد. ما امروز گرچه در تولید و مصرف عسل خودکفا هستیم، پس از مسائلی که در چند ماه اخیر برای اقتصاد کشور به‌وجود آمده است، در حدود ۷۰ درصد به هزینه‌های زنبورداری اضافه شده است و می‌توان گفت اگر زنبورداران در این عرصه به حال خود رها شوند، در آینده‌ای نزدیک در زمینه صنعت عسل نیز به یک واردکننده تبدیل خواهیم شد.