لاریجانی: گفت وگوی سیاسی از مشی اخلاقی خارج شده است

اعتدال: رییس مجلس شورای اسلامی ایران، با پذیرش وجود نواقصی در عملکرد برخی مسوولان و حاکمان و مردم در جوامع اسلامی از جمله ایران، بیان می کند: گفت و گوی سیاسی در ایران از آن مشی اخلاقی که باید داشته باشد، خارج شده است تا جایی که حتی گاهی به صورت تخریب در می آید و این معضل نه تنها غیر شیعی؛ که غیر اسلامی است و با کلیت تفکر اسلامی، مغایرت دارد.

دکتر علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی ایران در گفت وگو شفقنا، از شکل گیری رسانه و پایگاهی خبری – تحلیلی درباره شیعیان و تلاش برای انعکاس و تبیین نیازهای جوامع مختلف از منظر تفکر شیعی ابراز خرسندی می کند و می گوید: متاسفانه خلأهایی در زمینه اطلاع رسانی و معرفی شیعه وجود دارد. هرچند که شبکه هایی در زمینه معرفی تفکر شیعی به وجود آمده است اما به هر حال نواقصی هم دارند. در صحنه بین المللی مهمترین ضعف و نقصی که در این زمینه وجود دارد، نبود معرفی جامعی از شیعه و اندیشه شیعی است. یعنی فضای بین المللی درباره تفکر اسلامی در بین سیاست مداران، اصحاب رسانه و افراد نخبه در جوامع مختلف بر اساس امواج سیاسی رسانه های گروهی، القایی بسیار نارسیده و مخلوط است.

او می افزاید: گاهی با برخی از این سیاست مداران که مذاکراتی دارم،کاملا حس می کنم که این ها، تفاوت ها و مبانی اندیشه شیعی را درک نکرده اند و مواردی کلی را از مسایل اسلامی می دانند و گاهی هم مخلوط سازی می کنند. البته در برخی از موارد نیز از اختلافات بین شیعه و سنی استقبال می کنند و در راستای رسیدن به مقاصد سیاسی خودشان از آن سود می برند، وگرنه نمی دانند که این دو مقوله چیست؛ بنابراین یک ضرورت وجود دارد مبنی بر این که تفکر شیعه را با همان نظم و منطق خودش، معرفی کنیم.

لاریجانی با بیان اینکه «یادم هست اوایل انقلاب، مرحوم علامه طباطبایی در مصاحبه ای، فرمودند یکی از کارهای مهم این است که اندیشه و تفکر شیعی را به غرب، معرفی کنید» با اظهار تاسف، ادامه می دهد: متاسفانه ما هم گرفتار شدیم، گرفتار مسایلی از قبیل جنگ و البته شاید هم قصوری وجود داشته که نتوانستیم تفکر شیعی را به شکل جامع، معرفی کنیم. ما اگر تفکر شیعه را به عنوان یک فکر ریشه دار که از صدر اسلام آغاز شده و مبانی فکری داشته، معرفی کنیم، کار بسیار پسندیده ای انجام داده ایم.

او، تبیین و روشن گری مبانی فکری و اندیشه ای تفکر شیعی را بسیار ضروری می خواند و می گوید: البته این مبانی برای هر یک از سطوح مختلف باید متفاوت معرفی شود که این موضوع مهمترین مساله است. فکر می کنم اگر دردنیا، اصحاب رسانه ها، شیعه را بشناسند که چه گروهی هستند و به تعبیری آن حقایق وحیانی را از طریق امامت با یک شفافیتی درک کنند و به این برسند که متودولوژی شیعه بر پایه عقلانیت است، بدین معنا که اگر اصول فکر شیعه را نگاه کنند، می بینند که دریافت حقایق وحیانی از طریق اولیای دین است، آن گاه مسیر تبیین اندیشه های شیعی، هموارتر می شود.

رییس مجلس شورای اسلامی ایران با تاکید بر اینکه تفکر شیعی همواره به عقلانیت نزدیک بوده است، می گوید: از این رو گاهی ما را به معتزله نزدیک تر می دانند تا دیگر تفکراتی چوناهل حدیث یا اشاعره. این مبنای عقلانی حتی در فقه ما هم وجود دارد. یعنی در سلسله متودولوژی کشف یک حکم شرعی، قرآن، سنت و عقل، هر سه سهیم هستند و این در اندیشه شیعی، اهمیت بسیاری دارد. حالا این مهم در اخلاق، حوزه کلام و فلسفه هم همینطور است. هرچند که عقلانیت در هر حوزه ای، تعریف خاص خودش را دارد یعنی عقلانیت در فلسفه، مبتنی بر برهان است و در فقه نیز، اصول و چارچوب خاص خودش را داراست اما به هر حال عقلانیت در هر ساحتی، همراه با معنای خاص خودش وجود دارد.

لاریجانی، از مقوله عدالت به عنوان یکی دیگر از مبانی تفکر شیعی یاد می کند و دراین باره اظهار می کند: شیعیان به این مقوله چه در نظام فردی، چه در نظام خانواده و چه در نظامات اجتماعی به عنوان یک رکن نگاه می کنند. یعنی نظام اجتماعی که در تفکر شیعه وجود دارد، حتی در همین فلسفه سیاستی هم که علمای شیعه نوشتند همواره مقوله عدالت، مقوله اصلی بوده است. شاید به همین خاطر است که به ما، عدلیه می گویند. البته تعریفی هم که متفکرین ما از عدالت دارند به نسبت سایرین، کمی متفاوت است. شاید یکی از نگاه هایی که می شود به آن توجه بیشتری کرد و در آثار علامه طباطبایی و شهید مطهری نیز دیده می شود، این است که عدالت، نوعی بالفعل کردن استعدادهاست. حال چه در بعد فردی، چه خانوادگی و چه اجتماعی.

او، موضوع حضور زنان در مسایل اجتماعی و سیاسی در تفکر شیعی را از همین منظر یاد شده می داند و می افزاید: این تفاوت هایی که برخی جوامع بدان گرفتار هستند، در تفکر شیعی وجود ندارد. امروزه در ایران ملاحظه می کنید که زنان در دانشگاه ها تحصیل می کنند و در اجتماع، حضور دارند. این حضور یک قاعده ای دارد که در دل فقه شیعی نهفته است.حالا سطح ارائه این موضوع باید حتما متناسب با مخاطب باشد. یعنی برای متفکران دانشگاهی باید به یک شکلی معرفی شوند، برای اصحاب رسانه به گونه ای و برای طبقات دیگر نیز به گونه دیگری.

لاریجانی در ادامه با اشاره به ضرورت معرفی تفکر شیعی با ادبیات همه فهم و ساده و نقش رسانه هایی مثل شفقنا در کمک به این معرفی می گوید: زمانی من با آقای "سولانا" مذاکره می کردم و به این نتیجه رسیدم که باید با ایشان درمورد شیعه صحبت کنم تا به یک درکی از ما دست پیدا کنند. ایشان هم ابراز علاقه کردند اما کتاب مناسبی وجود نداشت. به نظر من باید برای معرفی شیعه به افراد و سیاست مداران جوامع دیگر، از کتبی استفاده شود که در آن ها چندان از اصطلاحات و کلمات سخت، استفاده نشده باشد؛لذا کار "شفقنا" مطلوب و مناسب است، به ویژه اگر با این ماموریت و هدف، دنبال شود؛ البته برخی از رسانه ها یک جلوه هایی را از تفکر شیعی نشان می دهند که بیشتر همراه با جنبه های احساسی است. هر چند به طور حتم یکی از ویژگی های تفکر شیعی، وجود روحیه حماسی و عاطفی است اما این تنها یک سطح از موضوع است و مقوله های دیگر نظیر عقلانیت، جامعیت و همه این ها نیز وجود دارد.

او با تاکید بر اینکه ما وقتی تنها یک ارزش را بزرگ می کنیم، خودش می تواندیک اندیشه را تخریب کند، به یکی از صحبت های شهید مطهری اشاره می کند و می گوید: مرحوم مطهرینکته ای را ایراد می کردند که به نظر من بسیار جالب است؛ "یکی از عللی که حکومت ها و دولت ها دچار انحطاط می شوند همیشه این نیست که تمامی افکارشان اشتباه بوده است؛ گاهی تمرکزشان بر روی یک ارزش است و این سبب می شود که سایر ارزش های دیگر را نبینند که خود این موضوع امکان دارد به اندیشه و تفکری، آسیب بزند." بنابراین تعادل در تفکر شیعه بسیار مهم است تا تمامی ارزش ها با همدیگر رشد کنند. شما در تئوری انسان کامل از منظر شیعه هم می بینید که ارزش ها با هم رشد می کنند. کما این که در تئوری اجتماعی آن هم به همین شکل است لذا این که برخی از رسانه ها بعد عاطفی و حماسی تفکر شیعه را برجسته می کنند و باقی را نادیده می گیرند این ناقص معرفی کردن یک تفکر است. گاهی هم که تلاش هایی می شود، آدم احساس تک ساحتی و تک بعدی بودن می کند.

رییس مجلس شورای اسلامی ایران با اشاره به اینکه جدا از موارد یاد شده، برخی شبکه ها نیز وجود دارند که افکار شیعه را به عمد و با دروغ به شکل دیگری معرفی می کنند، می گوید: البته از گذشته هم وجود داشته، مثلا کتاب هایی می نوشتند که مبدا شیعه از ایران است. هرچند که ایرانیان، غالبا شیعه هستند اما این دلیل نمی شود که زادگاه شیعه ایران باشد. تفکر شیعه به صدر اسلام باز می گردد. البته جفرافیای شیعه، جغرافیای پهناوری است، منتها پراکنده. توصیه من این است که شما در کار رسانه یی ناظر به تمامی این موضوعات، به یک شکلی نیاز های طبقات گوناگون را با همه جامعیت و ارزش هایی که تفکر شیعی دارد، معرفی کنید و گرفتار تک ساحتی شدن نشوید که به پیکره تفکر شیعی، ضربه می زند؛ البته خب این مهم، مشورت با علما و دانشمندان و کارشناسان شیعه را نیز می طلبد.

او درباره تناقض رفتارهای برخی از مسوولان جوامع شیعی با آموزه های مکتب تشیع، بیان می کند: همواره ممکن است در هر بلادی از جغرافیای زیست شیعیان که نگاه می کنید، یک اشکالاتی وجود داشته باشد، اما این اشکالات، مربوط به افراد است و شما باید اندیشه و مکتب را معرفی و ترویج کنید بنابراین دو مقوله وجود دارد، مثلا در آفریقا، افغانستان، پاکستان، عراق و ترکیه یا ایران شیعیانی وجود دارند و در عین حال اشکالاتی هم دارند که باز می گردد به اینکه به اندازه وسع خود تلاش کرده اند اما باز نتوانسته اند تفکر شیعی را به خوبی بشناسند و پیاده کنند اما یک موقع هم هست که شما می خواهید اندیشه شیعی را معرفی کنید که این مهم است و به نظر من یک تلاش عقلانی قوی را می خواهد و این ساده هم نیست که با زبان امروز در یک بسته بندی هایی تفکر شیعه را معرفی کنید تا در ذهن مخاطب و با آن منطق خاصش نفوذ کند؛ نه این که شما با منطق خودتان آن فکر را عرضه کنید. خب مخاطب با ادبیات و منطق شما ارتباط برقرار نمی کند و این بسته بندی شما در ذهن او قرار نمی گیرد. آن توانمندی آن جاست که شما محصول خودتان را با ادبیات و منطقی ارائه کنید که در ذهن مخاطب یک چالشی ایجاد کند و انگیزه ای به او بدهد تا پیگیر موضوع شود.

لاریجانی ادامه می دهد: گاهی شما می توانید با ادبیات برخی از متکلمین گذشته مان تفکرات دفاع از دین را ارائه کنید که خب ممکن است نتواند در ذهن مخاطبان امروزی نفوذ کند اما می توانید دفاع از دین را با ادبیات و چالش های امروزی بیان کنید که آن ایجاد انگیزه در مخاطب می کند. به عنوان نمونه، پلورالیسم دینی که در دنیای امروز مساله مهمی بین فلاسفه دینی به شمار می رود را در نظر بگیرید؛ این پدیده، پدیده نویی است و حالا دراین باره، ما هم می توانیم درمورد آن با همان ادبیات قدمای خودمان حرف بزنیم و می توانیم این موضوع را طوری ارائه کنیم که فکر شما را درگیر کند.

او می افزاید: البته با توجه به مبنای فکری که ما در نظامات خانواده داریم، در حوزه خانواده هم به همین شکل است؛ یعنی تفکر شیعی، نهاده خانواده را تقریبا یک امر طبیعی می داند و نه یک امر تصنعی؛ مثلا درست است که ما بر اساس یک قرارداد ازدواج می کنیم اما تمایل طرفین، یک امر طبیعی است بنابراین نهاد خانواده براساس یک تمایل طبیعی شکل می گیرد. برای این که در تئوری اسلامی، همواره تکامل اصل است. حالا اگر تفکر شیعی را این گونه در نظر بگیریم و به بحث بگذاریم، نتیجه بخش است اما اگر نه، ما حرف خودمان را بزنیم و آن ها هم حرف خودشان را، مانند دوتا لنگه دری می شود که از کنار هم گذر می کنند و هیچ برخوردی با هم ندارند؛ حالا این که در بلاد گوناگون، افراد نظرها و رفتار مختلف دارند، این دیگر افراد هستند و مربوط به خود تفکر نمی شود.

لاریجانی با تاکید بر این که روشن است، تفکر شیعی مساوی با رفتار افراد نیست، افراد را دارای ظرفیت های متفاوتی می داند که به میزان تربیت نفسانی شان، می توانند نماینده تفکری باشند و می گوید: تردیدی نیست که در جامعه ما، چه دربین مسوولان و چه در بین مردم، نواقصی وجود دارد و روشن است که در ایران، گفت و گو سیاسی از آن مشی اخلاقی که باید داشته باشد، خارج شده است تا جایی که حتی گاهی به صورت تخریب در می آید و این معضل نه تنها غیر شیعی که غیر اسلامی هم هست و با کلیت تفکر اسلامی، مغایرت دارد. حال اگر یک جامعه ای دچار پریشانی و پرخاشگری در تفکر سیاسی شود، چندین ضرر به همراه دارد. البته ما از این آسیب ها در حوزه اجتماع هم داریم که نمونه آن هم رعایت نکردن قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی یا ستیز با طبیعت است. آن هم در حالی که بسیاری از جلوه های حق تعالی در طبیعت نمود پیدا می کند. بنابراین یک جلوه مقدس هم دارد و ما نباید تخریبش کنیم لذا تربیت مان صحیح نیست. هرچند برخی جوامع برروی این مسایل کار کردند که موفق هم بوده اند.

رییس مجلس شورای اسلامی ایران با تاکید بر این که ما باید برروی اخلاق اجتماعی عرفی مبتنی بر مکتب خیلی کار کنیم چرا که از این لحاظ ضعف هایی داریم، ادامه می دهد: گاهی سیاست مداران، با بردباری بیشتری رفتار می کنند و گاهی هم نا شکیبا هستند که خب این به سلایق و ظرفیت افراد باز می گردد اما در کل دو مقوله وجود دارد که یکی ارائه تفکر مکتبی است و دیگر، آسیب شناسی وضع موجود در جوامعی که شیعیان در آن ها زندگی می کنند.

لاریجانی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه رفتار حکومت و مردم چقدر متاثر از یکدیگر است، اظهار می کند: در این که حکومت و مردم از هم تاثیر می گیرند، هیچ تردیدی نیست. ما باید قبول داشته باشیم که ضمن تاثیر آموزش و رسانه ها بر رفتار مردم، گروه های مرجع نیز در هر کشوری، تاثیراتی بر رفتار عموم مردم جامعه دارند. در ایران، گروه مرجع را سیاست مداران، علما، شخصیت های اجتماعی و مراجع تشکیل می دهند. البته آموزش هم بسیار تاثیر گذار است. دنیای امروز ثابت کرده است که بسیاری از شاخصه های مثبت اخلاقی از طریق آموزش شکل می گیرد. حتی یک زمانی می گفتند، هنر بیشتر جنبه ذوقی دارد، دیگر امروزه صرفا این گونه نیست بلکه جنبه اکتسابی هنر هم بسیار زیاد است؛ مثلا در غرب، رویکرد زیبا شناختی را از کودکی آموزش می دهند لذا افراد بزرگ که می شوند، یک رابطه نزدیک تری با هنر برقرار می کنند. حجم کتاب های رمانی که در غرب می خوانند وقتی با کشور ما مقایسه می کنید، می بینید که چه فاصله زیادی وجود دارد چرا که در سنت ما مطالعه ضعیف است یعنی رویکرد زیبا شناختی را آموزش نمی دهیم. می خواهم از این مثال استفاده کنم و بگویم که خیلی از پایه های این نقشه اخلاق اجتماعی ما باید در آموزش شکل بگیرد.

او با بیان این که در جامعه ما یک مقدار دوز سیاست بر آموزش های اجتماعی غلبه پیدا کرده است، می گوید: البته جامعه ما چون بعد از انقلاب پر تحرک بوده و درگیر مسایلی چون جنگ بوده است و هر روز برای آن ماجرایی درست کردند، ذهن ها متفرق شده به مشکلات و آن طور که باید و شاید به یک سری مسایل نپرداختیم. در ضمن، خودمان باید بدانیم که پایه های رفتار صحیح سیاسی در گرو فربه شدن فرهنگ شخصیت های سیاسی است. هر چه فرهنگ دینی افراد جامعه ما، عمیق تر و غنی تر شود، رفتار سیاسی آن ها نیز نظامندتر می شود لذا باید به این موضوع توجه کرد که اهمیت آموزش بسیار بیشتر است تا تاثیرات افراد. البته آن ها هم تاثیر دارند، منتها نه به اندازه آموزش.

لاریجانی در پاسخ به این پرسش که جریان شیعه در دراز مدت چگونه می تواند به یک جریان برتر در دنیا تبدیل شود، عرضه تفکر شیعی را نیازمند قالب بندی درست و متناسب با جغرافیای فرهنگی مناطق مختلف می داند، بدین معنا که در آفریقا یک گونه است، در افغانستان به یک نوع دیگر و در عراق نیز شکل خودش را دارد.

او به چالش امروز اشاره می کند؛ چالشی که امروزه بیشتر از شیعه، کلیت اسلام را هدف گرفته است و تصریح می کند: ما باید به این نکته توجه داشته باشیم، تعارضاتی که امروزه درست می کنند برای ایجاد یک نوع تفرقه میان امت اسلامی است. متاسفانه یک عده ای هم در این زمینه، آلت فعل می شوند و به این اختلاف دامن می زنند. من فکر می کنم امروزه، دو مساله در جهان اسلام، خیلی اهمیت دارد. یکی استراتژی غرب است برای این که امت اسلامی را به عنوان یک طبقه دسته دوم – سوم در نظر بگیرد و مانعی بر پیشرفت آن باشد و یک مساله دیگر این چالش هایی است که در درون بر اساس جهالت شکل می گیرد. این افراطیون می آیند و به جای این که اراده ها را معطوف به دشمن اصلی کنند، داخل را دچار چالش می کنند لذا به این دو موضوع باید توجه بسیار داشت.

لاریجانی در پایان با بیان این که متفکرین شیعه می توانند این فضا را آرام کنند، استراتژی شیعیان با دیگران را، نه چالشی، بلکه بر پایه یک نوع هم زیستی مسالمت آمیز می خواند و می افزاید: به عنوان نمونه، اگر ما به جهاد اعتقاد داریم، جهاد یک سری ملاک هایی دارد و این نیست که برادرکشی کنی و نامش را جهاد بگذاری. این یک نوع حماقت است که به جای درهای بهشت، در های جهنم به رویت باز می شود. جهاد برای این است که وقتی عده ای مظلوم واقع می شوند باید از آن ها دفاع کرد؛ بنابراین بسیار باید مراقب بود که دفاع از شیعه طوری مطرح نشود که خودش چالشی نو به وجود آورد.